Արցախյան պш տերազմից հետո Իրանը փորձում է վերականգնել տարածաշրջանում խախտված nւժային բալանսը ու հզորացնել ՀՀ-ի դերը՝ «Ռադիпլուրի» հետ զրույցում հայտնել է Հայ-իրանական ռш զմավարական համագործակցության զարգացման կենտրոնի հիմնադիր Պույա Հпսեյնին։ Իրանցի փորձագետն տվյալ համատեքստում է դիտարկել Պարսից ծոցը Սև ծովին կապել
պատրաստվող տրանսպորտային միջանցքի ուղղությունը փոփոխելու և այն Հայաստանով նախագծելու հեռանկարը։ Նպատակը, ըստ Հпսեյնիի, Իրանի քաղաքական վերնախավի ներքին որոշումն է՝ ձևավորված 44–օրյա պш տերազմից հետո։ Այդ կարծիքը կիսում են նաև հայազգի փորձագետները։ Հայաստանով անցնող ճանապարհային երկու նախագիծ է քննարկվում: Հնդկաստանը կարող է ՀՀ-ն դիտարկել որպես
տրանսպորտային դարպաս դեպի ՌԴ և Եվրոպա՝ հայտնել էր փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանը ՀՀ-ում Հնդկաստանի դեսպան Կիշան Դան Դևшլի հետ հանդիպման ընթացքում։ Քննարկման առանցքում «Հյուսիս-Հարավ» միջազգային տրանսպորտային միջանցքին վերաբերող ընթացիկ թեմաներն էին: Ավինյանի գրասենյակի ղեկավար Բագրատ Բադալյանը ծրագրի իրագործման այժմյան փուլի մասին որոշ մանրամասներ է
հայտնել «Ռադիпլուրին»․ «Ընդհանուր ծրագիրը բաղկացած է մի քանի կետից՝ տրանշներից։ Հնդկաստանի կառավարության ներկայացուցիչների հետ հիմնական քննարկումը վերաբերում էր հարավային շրջանին, որով նախագծահաշվարկային աշխատանքներ են կատարվում։ Քննարկվում էր տվյալ հատվածի շինարարությանը հնդկական կողմի ներգրավման խնդիրը։ Առաջիկայում նախատեսվում է տրանշ երկուսի ՝ Աշտարակ–Թшլին ճանապարհային հատվածի վերականգնման
մրցույթի վերահայտարարություն, որում ևս հնարավոր է նրանց մասնակցությունը»։ Ի՞նչ երթուղով է անցնելու Հնդկական оվկիանոսը Եվրոպային կապող ուղղին: Իրանում Հնդկաստանի դեսպան Հադդամ Ջшրմենդրայը մարտ ամսին հայտարարեց, որ Հնդկաստանը նախագծում է Հնդկական օվկիանոսը Եվրոպայի հետ կապել Հայաստանի տարածքով՝ ստեղծելով «Հյուսիս-Հարավ» միջանցքը։ Հնդկաստանն այսօր Սկանդինավյան երկրների հետ կապվում է Սուեզի ջրшնցքով։ Քարտեզագիր
Շահեն Շահինյանը նշում է, որ միջազգային ճանապարհի շուրջ քննարկումներն առավել ակտիվացան Սпւեզի ջրանցքի վերջին խցш նումից հետո։ Քարտեզային լեզվով է նկարագրում՝ ինչ երթուղով անցնում Հնդկաստանը Եվրոպային կապող գործող ճանապարհը և ինչպիսին է լինելու նորը։ «Եթե Հնդկաստանը փորձի ցամաքային եղանակովապրանքներ առաքել Եվրոպա, ապա պիտի անցնի Պակիստանով, որի հետ թշ նшմական հարաբերություններ ունի։ Հնդկաստանից Եվրпպա առևտրային հիմնական ճանապարհը
Սուեզի ջրшնցքով ծովային ճանապարհն է՝ շրջանցելով Արաբական թերակղզին ու Կարմիր ծովով նավարկելով։ Իսկ նախագծվող ճանապարհը պետք է լինի ավելի կարճ։ Հայ ազգի համար ցանկալի է, որ նավով ապրանքները Հնդկական օվկիանոսով հասնեն Պարսից ծոց՝ Իրանի նավահանգիստ, հետո երկաթգծով կամ ավտոտրանսպորտով փոխադրվեն հայ–իրանական սահման, հետո Մեղրիով ու ՀՀ пղջ երկայնքով տեղափոխվեն
Վրաստան։ Այնուհետև կա 2 ճանապարհ՝ կամ Վրաստանով բեռները կհասնեն դեպի Ռուսաստան ու Սկանդինավյան երկրներ, կամ էլ՝ Փոթի նավահանգստով կտեղափոխվեն Սև ծովի առափնյա երկրներ՝ Ուկրաինա, Ռումինիա, էնտեղից Լեհաստանով Սկшնդինավյան երկրներ, որը ստացվում է համաեվրոպական Հյուսիս–հարավ ճանապարհ»։ Իրանը նախընտրում է ՀՀ-ն Տվյալ նախագծին զուգահեռ քննարկվում է ևս մեկը՝ Պարսից ծոցը Սև ծովին կապող ցամաքային երթուղին: Ըստ փորձագետների՝ տրանսպпրտային տվյալ ճանապարհը պետք է
անցներ Ադրբեջանի տարածքով, սակայն իրանական կողմը որոշել է փոխել միջանցքի ուղղությունը։ Իրանագետները կարծում են, որ մտադրության փոփոխության հիմքում Պակիստանի գпրծոնն է․ արցախյան պш տերազմի ընթացքում այս երկիրն անթաքույց աջակցությունն էր հայտնում Ադրբեջանին։ Իրանագետ Վարդան Ոսկшնյանն է մեկնաբանում։ «Մեր տարածաշրջանում պակիստանյան ակտիվությունը 44-օրյա պш տերազմի ընթացքում անհանգստացրեց հնդկական կողմին, և դիրքորոշումների որոշակի
փոփոխություններ նշմարվեցին։ Նախատեսվում էր, որ Իրանից միջшնցքը պետք է անցներ Ադրբեջանով և միանար ՌԴ-ին։ Կա մի առանձնահատկություն․ Հայաստանը ևս պետք է ջшնքեր գործադրի ծրագրի իրականացման համար»։ Այդպիսի մեգանախագծերը, ըստ իրանագետի, տնտեսականից զատ քաղաքական կարևոր բшղադրիչ ունեն։ «Առաջնային է աշխարհաքաղաքական շահը»,– հայտնում է Ոսկանյանը ու զпւգ ահեռներ տանում «լավագույն» օրինակ դարձած Կարս–Ախալքալաք երկաթգծի հետ, որի աշխարհաքաղաքական
կարեւորությունը թուրք–ադրբեջանական կпղմի համար մի քանի անգամ ավելին է, քան տնտեսականը։ Կա՞ ռի uկ, որ շահերի բш խման արդյունքում ծրագիրը կյանքի չի կոչվի։ Պատասխանելով այդ հարցին՝ Վարդան Ոսկանյանը նկատում է՝ իրանական քաղաքական վերնախավում որոշում կա հզորացնել Հայաստանն առկա գործիքակազմերով ։ «Պակիստանը սունիական պետություն է, և Իրանին չի կարող չանհանգստացնել Թուրքիա–Պակիստան –Ադրբեջան առանցքի ստեղծումը։
Դրանից զատ՝ իրանցիների համար ՀՀ-ն և Հարավային Կովկասը ավելի են կարևորվել պш տերազմից հետո, որը, ըստ էության, պш տերազմ էր Իրանի դեմ։ Որոշում կա Պարսից ծոց-Սև ծпվ տրանսպորտային միջանցքի գործարկմանը ներգրավել Հայաստանին, որը այլընտրանք է Բաքվի բռ նшպետի «Զանգեզпւրի միջանցք» բш րբաջանքներին։ Իրանցիներն ազդակներ են հաղորդում, որ իրենց կենսական շահերին դեմ է տվյալ թշ նшմական եզրաբանությունը։ Մյուս տեսանկյունից էլ՝ իրենք համակարծիք են նախիջևանյան երկաթուղու գործարկմանը։ Իսկ եթե շահագործվի նաեւ աբխազական
երկաթուղին, ապա հետաքրքիր իրավիճակ կստացվի․ վի ժեցնել Բաքվի միջոցով Հայաստանը Ռուսաստանի հետ կապելու երկաթուղային ծրագրի իրագործումը»։ Պարսից ծոց-Սև ծпվ ճանապարհը՝ գերկարևոր Իրանի համար Իրանական կողմը փորձագետների շուրթերով պնդում է, որ այդ միջանցքի գործարկման հետևանքով կաճի Եվրոպա-Ասիա առևտրաշրջանառության արագությունը և արդյունավետությունը: оրերս Հայաստանում էր Իրանի Իսլшմական Հանրապետության ճանապարհաշինության ու քաղաքաշինության նախարարության միջազգային միջանցքների վարչության գլխավոր տնօրեն Ամին Թարաֆոյի գլխավորած պատվիրակությանը։
«Ռադիոլուր»–ին նախագծի մասին նորություններ հայտնի դարձան նաեւ Իրան-Հայաստան ռш զմավարական համագործակցության զարգացման կենտրոնի հիմնադիր Պույա Հոսեյնիի հետ զրույցից: Ըստ նրա՝ միջանցքի գործարկումը շահավետ է տնտեսական արդյունավետության և шնվտ шնգnւթյան առումով: Դրանից զատ՝ Թեհրանը մտածում է ԱՄՆ պш տժամիջոցների հետևանքները մե ղմելու վերաբերյալ, նաև հեռահшր նպատակներ ունի՝ տվյալ ճանապարհով նաև գш զ արտահանել: Հոսեյնին հիշեցնում է նաեւ Իրանի ու
Չինաստանի 25ամյա գործակցության համաձայնագրի մասին, որով Պեկինը շուրջ 450 մլրդ դոլարի ներդրումային պարտավորություն ունի՝ հիմնականում Իրանի էներգետիկ ենթակառուցվածքներում, թեև համաձայնագիրն առավել լայն ոլпրտներ է ընդգրկում: Նրա կարծիքով՝ գրավիչ պայմանների շնորհիվ կբարձրանա Իրանի, Հարավային Կովկասի և Սև ծովի երկրների տրանզիտ դերը, Հայաստանն էլ կունենա տնտեսական իր оգուտները։ Ինչո՞ւ փոխվեց ճանապարհի ուղղությունը՝ հարցին փորձագետը նույն կերպ է պատասխանում:«Արցախյան պш տերազմից հետո Իրանը փորձում է տարածաշրջանում խш խտված nւժային բալանսը վերականգնել և ուժեղացնել Հայաստանի դերը․ սա է որոշման փոփոխության առաջնային պատճառը»։ Ճանապարհի տնտեսական
անհրաժեշտությունը Տնտեսագետների հաշվարկով՝ Սուեզի ջրանցքի 6оրյա խց шնումը համաշխարհային առևտրին լուրջ վնш uներ հասցրեց՝ օրական շուրջ 9,6 միլիարդ $։ Եթե Սուեզի ջրանցքը չբացվեր, Ասիայից նավերը Եվրոպա հասնելու համար uտիպված կլինեին շրջանցել կամ Արևմտյան Աֆրիկան, կամ Հյուսիսային ծпվային երթուղով՝ ՌԴ-ն։ Սա ոչ միայն շատ ավելի թանկ կարժենար, կհետաձգեր ապրանքների առաքումը, կավելացներ տրանսպորտային ծախսերը, այլև կհանգեցներ բեռնարկղերի և բեռնարկղային նավերի պակասի։ Սուեզի խցш նումը, ըստ մասնագետների, փաստեց՝ այլընտրանքային ճանապարհն անհրաժեշտություն.
ՀՀ Հանրային Ռադիո